หากพูดถึง “ไม้ใบ” หลายคนคงนึกถึงไม้ประดับจำพวกโกสน วาสนา หน้าวัว ฯลฯ อย่างแน่นอน นั่นเป็นเพราะไม้ใบส่วนใหญ่ปลูกเลี้ยงง่ายและปลูกเป็นไม้กระถางไว้ประดับตามมุมสวน มุมบ้านได้ อีกทั้งไม้ใบหลายชนิดยังเป็นไม้มงคลที่เรียกว่า “ว่าน” ที่คนไทยปลูกเลี้ยงกันมาแต่อดีตกาล

คำว่า “ไม้ใบ” เป็นพรรณไม้ประเภทหนึ่งของการจำแนกไม้ประดับ (Ornamental Plants) ในทางพืชสวน (Harticulture) ที่เน้นจุดมุ่งหมายของการใช้ประโยชน์ โดยจัดจำแนกไม้ประดับออกเป็น 2 ประเภท คือ ไม้ดอก (Flowering Plants) คือ ไม้ประดับที่ให้ดอกสวยงามดูโดดเด่นกว่าส่วนต้นและใบ ใช้ปลูกเป็นไม้ประดับแปลงหรือเป็นไม้ตัดดอกได้ อีกประเภทคือ ไม้ใบ (Foliage Plants) ซึ่งก็คือไม้ประดับที่มีใบโดดเด่นสวยงามกว่าดอก ทั้งรูปทรงลวดลาย สีสันที่สวยงามแปลกตา โดยจัดจำแนกเป็นประเภทย่อยๆ ตามลักษณะการใช้ประโยชน์ได้ดังนี้

1. ไม้ตัดใบ (Cut-leaf Plants) หมายถึง พรรณไม้ที่มีรูปทรงใบสวยงาม สามารถตัดใบมาใช้ปักแจกันร่วมกับดอกไม้อื่นๆ เพราะมีอายุการใช้งานได้นานกว่าดอกหรือนานพอๆ กัน ยกตัวอย่างไม้ใบที่คนไทยรู้จักใช้ประโยชน์กันมานานจนถึงปัจจุบันก็คือ ปริก โปร่งฟ้า เตยหอม จั๋ง เป็นต้น นอกจากนี้ยังมีอีกหลายชนิดที่มีศักยภาพเป็นไม้ตัดใบที่ปลูกเป็นการค้ามากมาย ไม่ว่าจะเป็นเฟิน หมากเหลือง หน้าวัว หรือฟิโลเดนดรอน หลายพันธุ์
2. ไม้ใบประดับแปลง (Foliage Bedding Plants) หมายถึง ไม้ใบที่แข็งแรงและเติบโตได้ดีในสภาพธรรมชาติ มีทรงพุ่ม รูปทรง และสีสันบนใบสวยงาม จึงนิยมนำมาปลูกลงดินเพื่อประดับตกแต่งสวน สำหรับชนิดที่นิยมปลูกเป็นไม้ประดับแปลงกันมานาน คือ กำแพงดิน ขาไก่ หูปลาช่อน เทียนทอง ฤาษีผสม เผิดใบมะขาม ผักเป็ดขาว ผักเป็นแดง เล็บครุฑ โดสน แสยก ลิ้นแม่ยายหรือลิ้นมังกร ดาดตะกั่ว หัวใจสีม่วง ไทรใบกลม ไทรสีทอง ชาดัด อโกลนีมาหรือเขียวหมื่นปี อากาเว่ ปัจจุบันในบ้านเรามีไม้ใบใหม่ๆ ที่ใช้ปลูกประดับแปลงที่นำเข้าจากต่างประเทศหรือเป็นลูกผสมที่เกิดจากฝีมือคนไทยอีกหลายชนิดและพันธุ์ ไม่ว่าจะเป็นอโกลนีมาหรือลิ้นมังกรลูกผสมฝีมือคนไทยที่เกิดขึ้นมากมาย คล้าลูกผสมจากต่างประเทศ พรมกำมะหยี่ลูกผสมต่างๆ รวมถึงอากาเว่อีกหลายชนิดและพันธุ์
3. ไม้ใบกระถาง (Foliage Pot Plants) หมายถึง ไม้ใบที่ปลูกในกระถาง ซึ่งนอกจากรูปทรงและลวดลายบนใบที่สวยงามแล้ว ยังมีทรงพุ่มที่ได้สัดส่วนกับกระถาง จนนิยมนำไปประดับตกแต่งตามมุมสวนมุมบ้าน เพราะสามารถยกกระถางไปวางไว้ตามจุดต่างๆ สะดวกกับการใช้งาน ไม่ว่าจะเป็นบิโกเนีย สาวน้อยประแป้ง หมากผู้หมากเมีย วาสนา พลูด่าง จั๋ง ปาล์มไผ่ หมากเขียว ไทรใบสัก ยางอินเดีย นอกจากนี้ยังนิยมปลูกไม้เลื้อยบางชนิดเป็นไม้กระถางแขวน เช่น เปเปอโรเมียเลื้อย ราชินีหินอ่อน เดป โฮย่า เป็นต้น รวมทั้งไม้น้ำอย่างอเมซอน กกอียิปต์ กกแก้ว จอก สาหร่ายญี่ปุ่น เตยด่าง และอีกหลายชนิดที่นิยมปลูกเลี้ยงในบ้านเรา
4. ไม้ดัดและไม้แคระ (Bomsai & Miniature Plants) พืชกลุ่มนี้เป็นไม้ใบประเภทหนึ่งที่มีทรงตัน กิ่งก้านที่สวยงาม ซึ่งเกิดจากการที่เราตัดบังคับกิ่งก้านใบและตัดแต่งให้มีรูปทรงตามที่ต้องการ ทำให้เกิดลักษณะทรงพุ่มและกิ่งก้านที่ต่างจากต้นในธรรชาติ ลักษณะเด่นของพืชที่นิยมปลูกไม้ดัดและไม้แคระ คือ ต้องโตช้า มีข้อสั้น กิ่งก้านดัดและตัดแต่งง่าย มีใบและดอกสวยงาม เช่น โมก เฟื่องฟ้า ข่อย ตะโก มะสัง สนบางชนิด เป็นต้น

นอกจากที่กล่าวข้างต้น ไม้ใบยังสามารถจำแนกตามลักษณะการเจริญเติบโตเป็นไม้พุ่ม ไม้เลื้อยและไม้แตกกอ หรือจำแนกตามความต้องการของแสงแดดเป็นไม้ที่ชอบแสงแดดเต็มวัน ชอบแสงแดดครึ่งวัน และไม้ร่มรำไร เป็นต้น ซึ่งจะเห็นได้ว่าในบ้านเรามีไม้ใบหลากหลายชนิดให้เลือกใช้ ขึ้นอยู่กับจุดมุมหมายของผู้ปลูกและลักษณะการเจริญเติบโตของพืชชนิดนั้นๆ